Ebola - İnsanı necə öldürür?
: 10 Mar 2020, 19:46
Ebola-canlıyla cansızın sərhədindəki hüceyrəsiz yaşam formu:
Ebola bir virusdur. Viruslar çox kiçik olub, biraz RNT və ya DNT,biraz protein və bir də örtük qişadan ibarətdirlər. Hər virusun örtük qişası olmasa da, mürəkkəb viruslar belə qişaya malikdirlər. Viruslar hüceyrədən kənar cansızkən, yalnız hüceyrə daxilində çoxalma,yayılma qabiliyyətinə malik olurlar. Deməli, virusların yaşamaq üçün hüceyrəyə, bizim misalımızda insana daxil olmağa ehtiyacı var. İmmun sistemi isə onların daxil olmasının qarşısını almaq üçün var. Bəs görək Ebola və immun sistemi qarşılaşanda ebolanı bu qədər təhlükəli hesab etməyə vadar edən hansı proseslər baş verir?
Normal bir virus bədənə daxil olduqda,yəni immun sistemin ilk sərhədini keçdikdə onları sərhəd qoruyucuları olan makrofaqlar qarşılayar və onları ,virusları içinə alıb həzm etməklə öldürməyə çalışarlar. Lakin makrofaqların virusla mübarizəsi uzun çəksə və hələ də üstünlük qazanılmazsa, makrofaqlar dəstək hüceyrələrini çağırarlar. Onlar dendritik hüceyrələri xəbərdar edərlər. Dendritik hüceyrələr immun sistemin beynidir. Virus və ya bakteriyanı içinə alar, parçalayar və onların genomunun bir hissəsini hüceyrə səthinə çıxararaq təqdimat üçün hazırlayarlar. Onlar bu hissələri, yəni epitopları T helper hüceyrələrinə təqdim edərlər. Dendritik hüceyrələrin immun sisteminin beyni adlandırılmasının səbəbi anti-virus yoxsa anti-bakterial döyüş mexanizminin həyata keçirilməsini müəyyən edən ünsür olmasıdır.
Aktivləşən T helper hüceyrələri anticisim fabrikalarına malik olan B hüceyrələrini aktivləşdirərək virusun məhv edilməsinə nail olarlar. Lakin bunlar normada olan haldır.
Müxtəlif virusların hədəfi müxtəlif orqanlar ola bilər. Bu onların proteinlərinin hansı organ hüceyrələrinin reseptoruna uyğun gəlməsindən asılıdır. Lakin, ebolanı bu qədər qorxulu edən onun hədəfinin bilavasitə immun sistemi olmasıdır.
Ebola virusunun ilk hədəflərindən biri isə immun sistemin beyni olan Dendritik hüceyrələrdir.Onlar dendritik hüceyrələrə onların səthində olan reseptorlar vasitəsilə daxil olurlar. Kapsiddən azad olaraq genomlarını dendritik hüceyrələrin nüvəsinə daxil edir və immun sistemin beyni olan hüceyrələri yenidən proqramlaşdırırlar.Artıq bir zamanlar insan bədəninin tamlığının qorunmasında iştirak edən hüceyrələr ebola istehsalat fabrikasına çevrildilər.
Dendritik hüceyrələrdə ebola o qədər çoxalır ki, sayı milyonlara çatır və artıq hüceyrə tamamilə dolduqda hüceyrə divarı dağılır və ebolalar müxtəlif toxumalara hücum etmək üçün azad qalırlar. Ebola dendritik hüceyrələrin yalnız anti-virus hüceyrələrini aktivləşdirməsinin qarşısını almır, həmçinin onlar vasitəsilə hələ tam yetişməmiş,virgin T hüceyrələrə ölüm siqnalları göndərər. Beləliklə immun sistemi çarəsiz vəziyyətdə qalmış və artıq reaksiya verə bilməyəcək vəziyyətdədir. Bu arada natural killerlər də yoluxmuş hüceyrələrdən dolayı aktivləşər, lakin ebolanın yayılmasının qarşısını almadan özlərini öldürərlər. Bu hüceyrələr o qədər təhlükəlidir ki, insanın öz hüceyrələrini də məhv edə bilərlər, ona görə də onlar bir müddət fəaliyyət göstərdikdən sonra özlərini öldürməyə proqramlaşıblar və onlar immun sistemi çökmüş vəziyyətdə olduğu halda təkbaşına ebolanın qarşısını almaqda yetərincə aciz qalaraq məhv olurlar.
Eyni zamanda dendritik hüceyrələrdən azad olan milyardlarla ebola virusu növbəti hədəf olan bədənin sərhədlərini mühafizə edən hüceyrələrə daxil olarlar.Onlar makrofaq və onların tam yetişməmiş formları olan monositlərə daxil olur və onlar vasitəsilə qan damarının divarındakı hüceyrələrə xüsusi siqnal göndərirlər. Bu siqnalın nəticəsi olaraq qan damarlardan azad olub ətraf toxumalara yayılmağa, yəni hiperemiya yaratmağa başlıyır.
Normal halda bu faydalıdır və makrofaqların işini asanlaşdırır və aktiv şəkildə döyüşmələrinə yardımçı olur, ancaq bizim nümunəmizdə bu faydasız və işəyaramazdır. Damarlardan azad olan qan neytrofilləri aktivləşdirirlər, hansı ki bu hüceyrələr virusla mübarizədə adətən iştirak etməzlər. Artıq neytrofillər də aktivləşərək, lazım olmayan şeyləri etməyə başlayıblar. Bu isə daha çox qanın damardan azad olmasına səbəb olaraq daxili qanaxmaya səbəb olur.
Bütün proseslər baş verərkən eyni zamanda qanda sərbəst dolaşan ebolalar qaraciyərə asanlıqla daxil olar, yayılar, qaraciyər hüceyrələrini məhv edər və orqan çatışmazlığı ilə yanaşı daha çox daxili qanaxmaya səbəb olar.
Beləliklə, virus imun sisteminin bütün mexanizmlərinin əleyhinə fəaliyyət göstərərək onu iflic vəziyyətinə gətirmişdir. Virus sürətlə yayılır və sadaladığımız proseslər bütün bədəndə baş verməyə başlıyır. Damarlardan qanın azad olması eyni zamanda temperaturun yüksək dərəcədə artmasına səbəb olur.
Bütün bunlar baş verərkən immun sistemi son ümid kimi bədəni qorumaq və canlı saxlaya bilmək üçün yüksək səviyyədə sitokin vasitəli siqnal göndərər, əlindəki bütün silahlardan(hüceyrələr və xüsusi proteinlər) istifadə edərək onların özlərini öldürməsinə, özlərini öldürərək də ebolaları məhv etməsinə məcbur edər.Çünki onlar ölərkən xüsusi öldürücü mexanizmlər hüceyrələrdən azad olar. Lakin bu da qan damarlarında yüksək miqdarda olan ebolaları məhv etmək üçün çox əlverişsiz üsuldur, çünki ebolanı məhv edərkən, həm də qan damarlarının hüceyrələrinin məhvinə səbəb olur. Və prosesin qəribə tərəfi odur ki, immun sistemi nə qədər güclüdüsə, bədəni də bir o qədər tez müddətdə məhv edir. Damarlardan daha çox maye ayrılır, ciddi su itkisi baş verir,bədənin hər açıqlığından qan gəlir.Bunun da ən böyük mənfisi artıq oksigeni hüceyrələrə daşımaq üçün yetəri qədər qanın qalmamasıdır və beləliklə, bütün hüceyrələr və nəticə etibarı ilə insan ölər.
Mənbə:Kurzgesagt-In a Nutshell
Ebola bir virusdur. Viruslar çox kiçik olub, biraz RNT və ya DNT,biraz protein və bir də örtük qişadan ibarətdirlər. Hər virusun örtük qişası olmasa da, mürəkkəb viruslar belə qişaya malikdirlər. Viruslar hüceyrədən kənar cansızkən, yalnız hüceyrə daxilində çoxalma,yayılma qabiliyyətinə malik olurlar. Deməli, virusların yaşamaq üçün hüceyrəyə, bizim misalımızda insana daxil olmağa ehtiyacı var. İmmun sistemi isə onların daxil olmasının qarşısını almaq üçün var. Bəs görək Ebola və immun sistemi qarşılaşanda ebolanı bu qədər təhlükəli hesab etməyə vadar edən hansı proseslər baş verir?
Normal bir virus bədənə daxil olduqda,yəni immun sistemin ilk sərhədini keçdikdə onları sərhəd qoruyucuları olan makrofaqlar qarşılayar və onları ,virusları içinə alıb həzm etməklə öldürməyə çalışarlar. Lakin makrofaqların virusla mübarizəsi uzun çəksə və hələ də üstünlük qazanılmazsa, makrofaqlar dəstək hüceyrələrini çağırarlar. Onlar dendritik hüceyrələri xəbərdar edərlər. Dendritik hüceyrələr immun sistemin beynidir. Virus və ya bakteriyanı içinə alar, parçalayar və onların genomunun bir hissəsini hüceyrə səthinə çıxararaq təqdimat üçün hazırlayarlar. Onlar bu hissələri, yəni epitopları T helper hüceyrələrinə təqdim edərlər. Dendritik hüceyrələrin immun sisteminin beyni adlandırılmasının səbəbi anti-virus yoxsa anti-bakterial döyüş mexanizminin həyata keçirilməsini müəyyən edən ünsür olmasıdır.
Aktivləşən T helper hüceyrələri anticisim fabrikalarına malik olan B hüceyrələrini aktivləşdirərək virusun məhv edilməsinə nail olarlar. Lakin bunlar normada olan haldır.
Müxtəlif virusların hədəfi müxtəlif orqanlar ola bilər. Bu onların proteinlərinin hansı organ hüceyrələrinin reseptoruna uyğun gəlməsindən asılıdır. Lakin, ebolanı bu qədər qorxulu edən onun hədəfinin bilavasitə immun sistemi olmasıdır.
Ebola virusunun ilk hədəflərindən biri isə immun sistemin beyni olan Dendritik hüceyrələrdir.Onlar dendritik hüceyrələrə onların səthində olan reseptorlar vasitəsilə daxil olurlar. Kapsiddən azad olaraq genomlarını dendritik hüceyrələrin nüvəsinə daxil edir və immun sistemin beyni olan hüceyrələri yenidən proqramlaşdırırlar.Artıq bir zamanlar insan bədəninin tamlığının qorunmasında iştirak edən hüceyrələr ebola istehsalat fabrikasına çevrildilər.
Dendritik hüceyrələrdə ebola o qədər çoxalır ki, sayı milyonlara çatır və artıq hüceyrə tamamilə dolduqda hüceyrə divarı dağılır və ebolalar müxtəlif toxumalara hücum etmək üçün azad qalırlar. Ebola dendritik hüceyrələrin yalnız anti-virus hüceyrələrini aktivləşdirməsinin qarşısını almır, həmçinin onlar vasitəsilə hələ tam yetişməmiş,virgin T hüceyrələrə ölüm siqnalları göndərər. Beləliklə immun sistemi çarəsiz vəziyyətdə qalmış və artıq reaksiya verə bilməyəcək vəziyyətdədir. Bu arada natural killerlər də yoluxmuş hüceyrələrdən dolayı aktivləşər, lakin ebolanın yayılmasının qarşısını almadan özlərini öldürərlər. Bu hüceyrələr o qədər təhlükəlidir ki, insanın öz hüceyrələrini də məhv edə bilərlər, ona görə də onlar bir müddət fəaliyyət göstərdikdən sonra özlərini öldürməyə proqramlaşıblar və onlar immun sistemi çökmüş vəziyyətdə olduğu halda təkbaşına ebolanın qarşısını almaqda yetərincə aciz qalaraq məhv olurlar.
Eyni zamanda dendritik hüceyrələrdən azad olan milyardlarla ebola virusu növbəti hədəf olan bədənin sərhədlərini mühafizə edən hüceyrələrə daxil olarlar.Onlar makrofaq və onların tam yetişməmiş formları olan monositlərə daxil olur və onlar vasitəsilə qan damarının divarındakı hüceyrələrə xüsusi siqnal göndərirlər. Bu siqnalın nəticəsi olaraq qan damarlardan azad olub ətraf toxumalara yayılmağa, yəni hiperemiya yaratmağa başlıyır.
Normal halda bu faydalıdır və makrofaqların işini asanlaşdırır və aktiv şəkildə döyüşmələrinə yardımçı olur, ancaq bizim nümunəmizdə bu faydasız və işəyaramazdır. Damarlardan azad olan qan neytrofilləri aktivləşdirirlər, hansı ki bu hüceyrələr virusla mübarizədə adətən iştirak etməzlər. Artıq neytrofillər də aktivləşərək, lazım olmayan şeyləri etməyə başlayıblar. Bu isə daha çox qanın damardan azad olmasına səbəb olaraq daxili qanaxmaya səbəb olur.
Bütün proseslər baş verərkən eyni zamanda qanda sərbəst dolaşan ebolalar qaraciyərə asanlıqla daxil olar, yayılar, qaraciyər hüceyrələrini məhv edər və orqan çatışmazlığı ilə yanaşı daha çox daxili qanaxmaya səbəb olar.
Beləliklə, virus imun sisteminin bütün mexanizmlərinin əleyhinə fəaliyyət göstərərək onu iflic vəziyyətinə gətirmişdir. Virus sürətlə yayılır və sadaladığımız proseslər bütün bədəndə baş verməyə başlıyır. Damarlardan qanın azad olması eyni zamanda temperaturun yüksək dərəcədə artmasına səbəb olur.
Bütün bunlar baş verərkən immun sistemi son ümid kimi bədəni qorumaq və canlı saxlaya bilmək üçün yüksək səviyyədə sitokin vasitəli siqnal göndərər, əlindəki bütün silahlardan(hüceyrələr və xüsusi proteinlər) istifadə edərək onların özlərini öldürməsinə, özlərini öldürərək də ebolaları məhv etməsinə məcbur edər.Çünki onlar ölərkən xüsusi öldürücü mexanizmlər hüceyrələrdən azad olar. Lakin bu da qan damarlarında yüksək miqdarda olan ebolaları məhv etmək üçün çox əlverişsiz üsuldur, çünki ebolanı məhv edərkən, həm də qan damarlarının hüceyrələrinin məhvinə səbəb olur. Və prosesin qəribə tərəfi odur ki, immun sistemi nə qədər güclüdüsə, bədəni də bir o qədər tez müddətdə məhv edir. Damarlardan daha çox maye ayrılır, ciddi su itkisi baş verir,bədənin hər açıqlığından qan gəlir.Bunun da ən böyük mənfisi artıq oksigeni hüceyrələrə daşımaq üçün yetəri qədər qanın qalmamasıdır və beləliklə, bütün hüceyrələr və nəticə etibarı ilə insan ölər.
Mənbə:Kurzgesagt-In a Nutshell