Vərəm haqqında bilməli olduğunuz hər şey
: 11 İyun 2020, 14:19
Vərəm (tuberkulyoz) insandan insana əsasən hava yolu ilə keçən bakterial infeksiyadır. Onun törədicisi “Mycobacterium tuberculosis” adlanır. Vərəm mikroorqanizmləri ağciyərdə məskunlaşarsa, tibbi olaraq bu xəstəlik “Ağciyər vərəmi” adlanır. Bu xəstəlik ciddi öskürək, döş qəfəsində ağrılar və bir çox digər simptomplarla təzahür edə bilər.
Vərəm törədiciləri əsasən ağciyərlərdə məskunlaşırlar, lakin onlar digər orqanlarımıza da yoluxa və onlarda xəstəlik törədə bilər. Vərəmin ağır formalarından olan “Miliar vərəm” zamanı xəstəliyin törədiciləri qana keçərək nəinki, yalnız ağciyəri, həm də digər orqanlara yayılıb onları da yoluxdura bilir.
Bu məqaləmizdə biz ağciyər vərəminin səbəblərinə, simptomlarına və müalicəsinə nəzər yetirəcək və nə zaman həkimə getməli olduğunuzu da qeyd edəcəyik.
Səbəblər
Vərəm qeyd etdiyimiz kimi Mycobacterium tuberculosis adlanan bakteriya tərəfindən törədilən infeksiyon xəstəlikdir. Bu törədicinin elektron mikroskopla çəkilmiş real görüntüləri aşağıda nümayiş olunmuşdur:
Dünya əhalisinin üçdə biri bu mikroorqanizmlə yoluxmuşdur. Lakin, yoluxmuş şəxslərin yalnız 10-20 faizində “aktiv vərəm” aşkar edilir.
Mikroorqanizmin daşıyıcısı olan, lakin xəstəlik inkişaf etməyən şəxslərdə vərəmin bu forması “latent vərəm” adlanır. Bu cür insanlar vərəmi başqalarına yoluxdurmurlar, lakin bu şəxslərdə gələcəkdə aktiv vərəm xəstəliyinin inkişaf etməsi mümkündür və ehtimal olaraq daima qalır. Xüsusilə immun sistemin zəifləməsi müşahidə olunan vəziyyətlərdə vərəm baş qaldıra və aktiv formaya keçə bilər.
Vərəm törədəciləri immun sisteminin zəifləyib onların orqanizmdə çoxalmasının qarşısını ala bilmədiyi zaman aktivləşir və xarakterik olan xəstəliyi formalaşdırır. Lakin, qeyd etmək lazımdır ki, latent vərəmli bir çox insan ömürləri boyu heç vaxt aktiv vərəm formasına keçmirlər. Həkimlər dəri sınaqlar və qan müayinələri vasitəsilə sizin orqanizminizdə bu törədicinin olub-olmadığını yoxlaya bilərlər. Bu sınaqlardan ən məşhuru “dəriiçi tuberkulin” sınağıdır.
Aktiv ağciyər vərəmi olan şəxslər öskürərkən, asqırarkən və hətta danışarkən havaya damcılarla vərəm mikobakteriyaları xaric edirlər. Bu damcılar və onlardakı vərəm törədiciləri havayla yayıla və nəhayət başqa şəxslərin bu havayla nəfəs alması nəticəsində onların orqanizminə düşə bilər.
1 aktiv xroniki vərəmli xəstə sutka ərzində 7 milyarda qədər vərəm çöpü xaric edir. Belə xəstə 1 dəfə öskürərkən havaya 60.000-ə yaxın tüpürcək damcısı xaric edir. Bir açıq formalı vərəmli xəstə il ərzində 8-12 yeni sağlam şəxsin vərəmə tutulmasına və 150-200-ə yaxın şəxsin vərəmə yoluxmasına səbəb ola bilir.
Lakin, ümumi olaraq sağlam insanların vərəmə yoluxması üçün xəstə şəxslərlə uzun müddətli və yaxın kontakda olması lazımdır. Ağciyərdən başqa digər orqanların vərəmi adətən yoluxucu deyildir.
Centers for Disease Control and Prevention (CDC)Trusted Source – qurumuna istinadən qeyd edirik ki, vərəm xəstəliyi hələ də dünyanın ən ölümcül xəstəliklərindən hesab olunur və 2017-ci ildə bütün dünya üzrə təqribən 1.3 milyon şəxsin ölümünə səbəb olmuşdur. Eyni zamanda vərəm xəstəliyi QİÇS-li şəxslər arasında da ölümə gətirib çıxaran səbəblərdən hesab olunur.
Bütün bu statistik göstəricilərə baxmayaraq, əgər xəstəliyə erkən diaqnoz qoyular və müalicə düzgün və səbirlə tam yerinə yetirilərsə, xəstənin sağalma ehtimalı xeyli yüksəkdir.
Vərəm əleyhinə vaksin bacillus Calmette-Guérin (BCG) adlanır. Bu vaksin Azərbaycanda doğulan hər bir yenidoğulmuşa 4-7 günlüyündə vurulur. Vaksindən sonra xəstələnmələrin sayında azalma müşahidə olunur, xəstələnənlər isə xəstəliyi yüngül keçirir. Vaksin vurulmamış uşaqlar isə xəstəliyi çox ağır keçirir və hətta ölümlə nəticələnə bilir.
Simptomlar
Vərəm xəstəliyin simptompları yavaş inkişafı və dəyişkənlikləri ilə xarakterizə olunur. Bu xəstəliyin əsas simptomları aşağıdakılardır:
- Ən az 3 həftə davam edən öskürək
- Axşama yaxın özünü daha çox büruzə verən subfebril hərarət ( 37.5 – 38 C)
- Öskürərək ağciyərdən bəlğəm və ya qan gətirmək
- Gecə tərləmələri ( yaş yastıq əlaməti )
- Təngənəfəslik
- Çəki itirmə
- İştahanın azalması
- Ürəkbulanma və qusma
- Yorğunluq və ümumi zəiflik
- Döş nahiyəsində ağrı
Həkimə nə zaman müraciət etməli ?
Özündə vərəm xəstəliyinin simptomlarını müşahidə edən və vərəmli xəstəylə yaxın kontaktda olduğunu düşünən hər bir şəxs yoxlanış üçün həkimə getməlidir.
Vərəm xəstəliyi müalicə olunandır, yalnız o zaman ki vaxtında və düzgün müalicə olunasınız. Əks halda, insan həyatı risk altına düşər. Eyni zamanda profilaktik müalicə almayan şəxslərdə də, latent forma vərəm aktiv formaya keçib xəstəlik törədə bilər.
Həkimlər şəxsin vərəm çöpləri ilə yoluxmasını dəri və qan testləri vasitəsilə müəyyənləşdirə bilərlər.
Dəri sınağı şəxsin saidinin dərisinə ( dərinin içinə) tuberkulin adlanan məhlulun yeridilməsinə, inyeksiya olunmasına əsaslanır. 48-72 saat ərzində inyeksiya olunan nahiyədə şişkinlik və ya qabarıqlıq olarsa, bu testin nəticəsi pozitivdir deməkdir, yəni şəxs yoluxmuşdur.
Qan testləri isə kiçik miqdar qanın nümunə olaraq alınmasına və immun sisteminin vərəm bakteriyalarına olan cavab reaksiyasının analizinə əsaslanır.
Əgər testlərin nəticəsi müsbət olarsa, həkim vərəm prosesinin aktiv olub-olmadığını öyrənmək üçün sizi rentgen və ya bəlğəmin müayinəsinə göndərə bilər.
Müalicə
Müalicə şəxsin latent yoxsa aktiv formalı vərəm olmasından asılı olaraq fərqli şəkildə aparılır.
Latent formalı vərəm xəstələri üçün həkimlər profilaktik müalicə təyin edirlər. Bu müalicəyə 6-9 ay ərzində gündəlik izoniazid adlanan antibiotikin qəbulu daxildir.
Aktiv formalı vərəm xəstələri üçün müalicə vərəmin formalarından asılı olaraq dəyişə bilsə də, ümumi olaraq 6-12 ay ərzində bir neçə antibiotikin kombinə tətbiqinə əsaslanır. İlkin müalicə izoniazid, rifampisin, etambutol və pirazinamid adlı antibiotik dərmanlarla aparılır.
Əgər aktiv vərəmli şəxsin bəlğəmində vərəm mikobakteriyaları aşkar edilərsə, bu şəxs dispanserizasiya olunmalıdır, çünki onlar digər şəxsləri də yoluxdura bilər. Dispanserizasiya müddəti şəxsdən asılı olaraq dəyişiklik göstərə bilər, bəziləri çox tez sağala bilərkən, bəzilərinin müalicəsi uzun müddət çəkə bilər.
Bir çox şəxs bir neçə həftəlik müalicədən sonra artıq özünü daha yaxşı hiss etməyə başlıyır və onların ətrafdakıları yoluxdurma təhlükəsi də tezliklə sovuşur.
Lakin, həkimin təyin etdiyi müalicəni tam və axıra qədər yerinə yetirmək çox vacibdir. Müalicənin yarımçıq qəbul olunması və ya dərmanların lazımi dozada qəbul olunmaması nəticəsində xəstəlik sonradan yenidən aktivləşə bilər və ən təhlükəlisi isə bu şəxslərdə vərəməleyhinə dərmanlara qarşı rezistentlik yarana bilər. Bu cür şəxslərdə vərəm çöpləri antibiotiklərə qarşı davamlılıq qazanmış olur və müalicəsi çox çətinləşir. Digər insanlara yoluxa bilməsi baxımından da bu cür vərəm çöpləri çox təhlükəli hesab olunur.
Mənbələr:
1) medicalnewstoday.com –
[ Linkləri görmək üçün qeydiyyatdan keçin və ya giriş edin ]
2) Azərbaycan Tibb Universiteti – Ağciyər xəstəlikləri kafedrası, Vərəm dərsliyi